Monday, September 25, 2017

Add me as a contact on YouTube. https://youtu.be/addme/F0ELlBl_POcnd8-vGhfdAr1yFduxNA

Saturday, September 23, 2017

झीगु साहित्यया व्याकरण बारे सहलह

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

नेवा: भाय् शुध्दं गथे च्वये सयेकेगु ? 
 (भूषण प्रसाद श्रेष्ठ , कमल रत्न तुलाधर , लाभरत्न तुलाधर , बाल गोपाल श्रेष्ठ , दसराज शाक्य , रबिन श्रेष्ठ पाखें संशोधन याये धुंका:  (After update))
• १. झीगु नेवा: भाषाया मौलिक शब्दय् क निसें ज्ञ तकया थुपिं झिग: आख:ग्व:त दैमखु – ट,ठ,ड,ढ,ण न्याग: व ष, श, क्ष, त्र, ज्ञ न्याग: = झिग:। अले मेगु ॐ,ऋ,आदि थें ज्यागु नं दैमखु । अकिं शुभाय् , षुभाय् जुइमखु , सुभाय् = धन्यवाद ख: ।
• २. नेवा: भासय् ताहाक: न्वसु (उच्चारण) या खँग्वःत दीर्घ जूवनी । चीहाक: उच्चारण या:सा ह्रस्व जुइ । गथे कि छिगु, जिगु , जिमिगु , झिगू = "दस वा १० " या "झि" ह्रस्व खःसा, "गू" दिर्घ खः । झीगु = "हाम्रो our" या "झी" दिर्घ खःसा, "गु" ह्रस्व खः ।
• ३. अंग्रेजी vowel a,e,i,o,u ख:सा, संस्कृतय् अ आ इ ई उ ऊ आदि फुक्क vowel ख: । यक्को vowel दुगु भाषाय् spelling या समस्या दइमखु, दुसां ह्रस्व दिर्घया समस्यां यानां छथाय् निथाय् अज्यागु समस्या पिदनीगु ख: । पिदंसां कमजक पिदनिइ ।
३.१ संस्कृतयाल्याखं vowel त छग: ह्रस्व सा मेगु दीर्घ , अ इ उ ह्रस्व ख:सा, आ ई ऊ दीर्घ ।
३.२ तर नेवा: भासय् "आ" या उच्चारण चीहाकलं काइगु जुया: व छग: आखःग्व: "आ" यात ह्रस्व याना छ्वइ । बिसर्ग " : " लिउने तने धुंका तिनी आकार दीर्घ जूवनी । पा (बंचरो) ह्रस्व , जा: (जाल), झ्या: (झ्याल) दीर्घ
३.३ बाल गोपाल श्रेष्ठया नेवा:भाय्‌यात सरलिकरण यायेगु भनाइ –
नेवा: भाय् ब्वने च्वये मसये धुंकूगु थौंया इलय्, च्वयेगु भाय् (written language) यात सरलिकरण याना यंके हथाय् जुइ धुंकल ।
सरलिकरण यायेत सिन्हफुति "ं",मिलाफुति "ँ" व लिफुति "ः" व चिना आखःया खँग्व:त "जिउथाय् तक्क मदयेका छ्वयेमाल" धैगु वय्‌कःया नीजी बिचा: ख: ।
वय्‌कःया धापू जिं बांलाक थुइके फुगु खःसा , च्वये न्ह्यब्वयागु खँपु बाल गोपालजुया ल्याखं थथे च्वयेमा:। चिना "आखया खँगोत जिउथाय् तक्क मदयेका छोयेमाल ।"
३.३ दसराज शाक्यजुया सोचाइ बाल गोपालजु लिसे ज्व: मला: ।
नेपालभासाय् विसर्गं "ः" मौलिक म्हसिका बियाच्वंगु दु व ह्रस्व,दीर्घ बिस्कं क्यनाच्वंगु दु । उकिं नेपालभासाया निंतिं विसर्ग(ः ) अनिवार्य जूगु खः ।
छिगु (बाल गोपाल श्रेष्ठ ?) या धापूकथं छ्यल धाःसा हिन्दी, खस व नेपालभासाया च्वयेगु शैली उत्थें उत्थें खनेदइ तर अर्थ जक बिस्कं जुइ । थुखे छकः छिं (बाल गोपालजुं ?) विचाः यानादिसँ ।
४. चन्द्रबिन्दु "ँ" ह्रस्व , सिरबिन्दु "ं" दीर्घ । गथे कि लँ (बाटो) ह्रस्व , लं (पोशाक) दीर्घ । नेवा: भासय् कंस = the day after tomorrow , खय् भासं पर्सि धाइसा, संस्कृतय् कृष्णया पाजु कंस जूवनी ।
४.१ भूषण प्रसाद श्रेष्ठ – जि भूषण सरं मगाः मचाःगु थुकथं तनाहल -
शिरविन्दु दुगु आखः व खँग्वःया न्वसु(उच्चारण) ँः (अं = आँप, कं = काँडा, खं = कुराले/देखेको छु, गं = घण्ट / सुकेको छ ......) जक मखु,खय् भासय् थें ं (अङ्) नं जू । छुं दसु ः-
अंगू(औँठी),अंगः (भित्ता,गाह़ो)
मिखा कंगु.....
जिं खंगु......
गंगु मल्ता
घंगला
(च्वकं) चंगु लासा
छंगु नांगागु किपा....
मचाजंक्व / ज्याःजंक्व
झं जक (मायां) क्यन रे......
जिगु तंगु तप्चा।
(छं) थंगु लिबात ।
छ दंगु लिबात । छेँ दंगु (बांलाः) । दंगु वसः वांछ्वः(सां) जिल ।
.. क्यंगु,क्यंके.....
ग्यंगु...... छ्यंगु,छ्यंगू,स्यंगु,स्यंके......
च्वंगु,ज्वंगु,त्वंगु,द्वंगु,प्वंगु.......
वाउँगु = वांगु
ह्याउँगु = ह्यांगु
ह्यंग्वाः
मंगाः .......
आःयात म्हाःलं का !
भूषण सरं "आःयात म्हालं का" धया दिउगु या अर्थ मेगु धायेगु यक्वं दनी धया लिउगु ख: ।
वयेकलं तनाहःलिसे update यायां छ्वया हये ।
४.२ कमल रत्न तुलाधरजु पाखें तना हयादिउगु थुकथं दः ।
मिलाफुति व सिन्हफुतिं माने पाइगु मेगु दसु -- सँ/सं (hair/moves), पँ/पं (pile/bamboo), कँ/कं (tell/thorn), खँ/खं (matter/sees), दँ/दं (year/cheap), बँ/बं (floor/fine), कुँ/कुं (smoke/corner), छुँ/छुं (mouse/any), तँ/तं (hill/anger) ।
४.३ लाभरत्न तुलाधरजु पाखें तना हया दिउगु थुकथं जुल ।
झीगु सप्तमि विभक्ति धैगु मूकथं स खः ।
स च ज अले न या य् नोसु जुयावंगु कथं कन्हय् नुवायेगु व चोयगु चलन जुल ।
अथे हे मोलफुति (ं) जुयाचोंगु न म थ आखः दुसुला चोंगु खः ।
गथे - स्वां मां लाकां लगं पं कं दं।
आः ताहा नोसु (दिर्घ) जुया पिलुया चोंगु आपालं खँगोया मौलिक हिज्जे ह्रस्व न्हेलुइ ।
कयिच -कै , धलि-धौ , सफुलि-सफू , नयिकेल-नैक्याः , घेल-घ्यः(घ्यो) परवत-पर्बः , छानधालसा-छायधाःसा इत्यादि।
• ५. कृया verb जुइबले एकार, संज्ञा Noun ख:सा "्" । Verb - काये बिये = लिने दिने, Nown - काय् म्ह्याय् = छोरा छोरी
• ६. बच्छि "य" =" य् ", इ, व स लिउने तनाः सप्तमि बिभक्ति (बाटोमा , कालिमाटीमा आदि ) यंकेगु बिधि । "य्" व "इ" तये मछिंथाय् वा उकथं समाधान मजुइ थाय् लिउने "स" तयेगु । गथे कि स्कुल परोपकारमा = स्कुल परोपकारे धकाः च्वयेगु स्वयाः स्कुल परोपकारस च्वयेगु बेस ।
६.१ स,च,ज लिसे लिउने "य्" तनेगु । भ्वय् - भ्वजय् (भोजमा), हँय् - हँसय् (हाँसमा), क्वँय् – क्वँचय् (हाडमा) ।
६.२ ह्रस्व शब्द लिसे – यक्व थासय् "य्" लिउने तनेगु । लँय् (बाटोमा), मिखाय् = आँखामा, चान्हय् = मध्यरातमा ।
६.३ इकार, उकार शब्दय् लिउने "इ" तनेगु । तुतिइ = खुत्तामा, म्हुतुइ = मुखमा, मरुइ = मरुमा, कालिमाटीइ = कालिमाटीमा , टिभिइ = टिभिमा ।
६.४ दीर्घ शब्दय् वा पुलांगु स्वरुप वा ह्रस्व रुप या सुलाच्वंगु आखः तना: जक "य् वा इ" तनेगु । गथे कि – झ्याः , मनू, ह्वः, स्वां,प्वाः पेट, प्वाः = ह्वः , खँग्वः आदिया पुलांगु ह्रस्व रुप झ्याल, मनुख, ह्वत,स्वान,प्वाथ, प्वाल , खँग्वल आदि खः । अज्यागु फुक्क दीर्घ खँग्वःतयेत सप्तमि यंकेबले , झ्यालय्,मनुखय्, ह्वतय्, प्वाथय्, प्वालय्, खँग्वलय् आदि ।
६.५ नेवा: भाषाय् ह्रस्व दीर्घ सिइकेगु अःपुगु उपाय धैगु – चीहाकः उच्चारण – ह्रस्व , ताहाक: जूसा – दिर्घ । गथे उच्चारण जुइ अथे हे च्वयेगु । मेगु भाषाय् थें चीहाकः न्ववाना: दिर्घ च्वये म्वा: । खसभाषाया पानी – चीहाकलं "नी"न्ववायेगु , च्वये बलय् दिर्घ च्वयेगु । झीगु नेवाः भाषाय् गथे उच्चारणयात उकथं हे च्वयेगु ख: । ताहाः उच्चारण या:सा दीर्घ , चिहाः उच्चारण या:सा ह्रस्व च्वयेगु खः ।
६.६ न्ववाये बलय् चीहाकः, ताहाकः feel याये मफैबले – सप्तमि बिभक्तिइ धैगु खय् भाषाय् "मा" यंकेबले "य्" । सप्तमिइ यंकेबलय् खय् भाय् या बाटोया बाटोमा जुइ । नेवा: भाषाय् – लँ (बाटो) , लँय् = बाटोमा , कालिमाटीइ = कालिमाटीमा, स्वयम्भूइ = स्वयम्भूमा अर्थात नेवा:भाषाय् बच्छि "य" = "य्" ,"इ" व "स" धैगु खय् भाषाय् "मा" ख: । गंभिर जुया: बिचा यानादिसँ – शब्दया लिउने "य्" वा "इ" (इकार वा ईकार व उकार वा ऊकार) तनेवं वा थपे यायेवं ह्रस्व शब्दत सप्तमिइ change जूवनी ।
६.७ तर दिर्घ शब्द जुलकि, "य्" व "इ" जक तनेवं सप्तमिइ change जुइमखु । प्वा: (पेट) , बिसर्ग ":" दुगु आकार जूगुलिं थ्व शब्द नेवा: भाषाय् दिर्घ ख: । सप्तमिइ यंकेत प्वाःय् धाइमखु प्वाथय् धाइ । मतलब "य्" = "मा" लिकाये धुंका: ल्यंदुगु प्वाथ = प्वा: (पेट) ख: । यक्को यक्को दँ (बर्ष) न्हापा नेवा:तसें प्वा: यात प्वाथ धाइगु ख: । ग:प: = ग:प्व: (घाँटी) यात गलप्वत धाइगु ख: । "य्" वा "इ" लिकाये धुंका: शब्दया स्वरुप change जुलकि व नेवा: शब्दत दिर्घ धका: थुइकेमा: । प्वा:या प्वाथ, पंजःया पंजल (पिंजडा)
Example –
सिरबिन्दु "ं" नेवा: भाषाय् दिर्घया चिं ख: ।
लं (पोशाक) , सप्तमिइ लनय् = पोशाकमा, अकिं लन = लं , "य्" = मा ख: ।
बिसर्ग ":" नेवा: भाषाय् दिर्घया रुप ख: ।
गा: (खाल्डो) , सप्तमिइ गालय् = खाल्डोमा, अथे जूगुलिं गा: = गाल (खाल्डो) व "य्" = "मा" ख: ।
दिर्घ शब्दत सप्तमिइ धैगु खस भाषाय् "मा" व प्रथम बिभक्तिइ धैगु खस भाषाय् "ले" वनेवं फुक्क ह्रस्व च्वयेमा: छाय् धा:सा सप्तमि वा प्रथम बिभक्तिइ change जुइधुंका: , चीहाकलं उच्चारण जुवनी । मिखा तिसिना: गंभीर जुया: बिचा: याना दिसँ ।
("ले"वा "बाट" = "ं" । मान्छे (मनू) – मान्छेले = मनुखं , अकिं पुलांभाषाय् मनुख = मनू , झ्यालबाट = झ्यालं, झ्याः = झ्याल (पुलांभाषाय्) ।
• ७. Singular & Plural : खय् भाषाय् "हरु", नेवा: भाषाय् "त वा पिं" ।
७.१ सत्तिपिं समूह जइबलय् - लिउने "पिं" तनेगु - example पासापिं, कका/काकिपिं, दाजु/किजापिं, तता/केँहेपिं, पाजु/मल्जु/निनिपिं आदि।
७.२ तापा:पिं समूह जुइबले – लिउने "त" तनेगु – example तामाङत, मग:त, नेवा:त, मधेसीत, येँमित, भोमित, नालामित आदि ।
७.३ पशूपंछित जुलकि नं – लिउने "त" तनेगु – example – खिचात,भौचात, झंग:त,चखुंत, ब:खुंत, धुं/किसि/ध्वंत, सा/व्दंत आदि ।
७.४ प्राणी मखुपिं जूसा छुं लिउने तने म्वा: - example फसि, तुकं, पाछै जक धाःसा गा: । फसित, तुकंत, पाछैत धायेम्वा: ।
७.५ रबिन श्रेष्ठया कथं सत्तिइपिंत जक मखु , हनेबह:पिंत नं "पिं" तयाः संबोधन यायेमा: ।
छिगु सुझाव कथं हनेमा:पिंत नं "पिं" तया: संबोधन यायेमा: धयादिउगु जुल । जुजुपिं, लानिपिं, भन्तेपिं, गुरुजु / गुरुमांपिं, आचाजुपिं आदि ।
• जिं सिउ कथं, जित: मचाबलय् स्कुलय् स्यनातःकथं लुमंगु खँ न्ह्यथनागु ख: । लिसें पासापिनि सुझावत नं दुथ्याकूगु जुल । अझनं छुं थपघट, गल्ती जूवंगु दुसा सुझाव बियादिइत इनाप याना ।
थप थुइकेमा:सा -
• झ्या: - झ्यालय् = झ्यालमा (तनाच्वंगु आखः "ल") , सप्तमि यंकेधुंका: , बिसर्ग ":", सिरबिन्दु "ं" तयेमजिउ, छाय् धायेबले झ्या: जक धायेबले ताहाकः उच्चारण जुइगु जुया: , नेवा: भाषाया ह्रस्वकार "आ" यात दीर्घाकार यायेबले बिसर्ग ":" तयेमाः । तर सप्तमि यंकेधुंका: चीहाक: उच्चारण जुइगुलिं बिसर्ग ":" तये मजिउ । झ्या: - झ्यालय् । प्वा: (प्वाल) – प्वालय् । प्वा: (पेट) – प्वाथय् । ल्हा: - ल्हातय् = हातमा । ध्वाथुइका दिसँ सप्तमि हिलेवं चिहाक: जक उच्चारण ह्रस्वकार जुइगुलिं बिसर्ग ":" तयेमजिउ ।
- लं (पोशाक) ,लिउने सुलाच्वंगु आख: "न" ख:, अकिं पोशाकमा = लनय् , सिरबिन्दु "ं" दइमखु सप्तमि हिलेधुंका: । असं, मखं असनमा = असनय्, मखनमा = मखनय् ।
ताहाक: चिहाक: उच्चारण गथे जुयाच्वन सिइके मफैबले नं सप्तमि यंकादिसँ, दीर्घ ह्रस्व अःपुक छुटये याये जिउ । बिसर्ग : दुगु आकार दीर्घ , सिरबिन्दु "ं" दुगु फुक्क दीर्घ । चन्द्रबिन्दु "ँ" ह्रस्व । ह्रस्वय् "य् वा इ" जक तयेवं सप्तमिइ हिलावनीसा, दीर्घ शब्द जुइवं लिउने सुलाच्वंगु आख: लुयावइ । झ्याल = झ्या: जूगुलिं झ्यालय् = झ्यालमा । ल्हा: = ल्हात , अकिं ल्हातय् ।
- लँ (बाटो) ह्रस्व , लँय्, nothing in between लँ and य् (जस्ले मा जनाउँछ नेवार भाषामा )। but लं (पोशाक) दीर्घ , लनय् – 1 character "न" in between ल (without बिसर्ग : ) and य् ।

अध्येता रामशरण मानन्धरया पोस्टपाखें -

झीगु साहित्यया व्याकरण बारे सहलह

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

नेवा: भाय् शुध्दं गथे च्वये सयेकेगु ? 
 (भूषण प्रसाद श्रेष्ठ , कमल रत्न तुलाधर , लाभरत्न तुलाधर , बाल गोपाल श्रेष्ठ , दसराज शाक्य , रबिन श्रेष्ठ पाखें संशोधन याये धुंका:  (After update))
• १. झीगु नेवा: भाषाया मौलिक शब्दय् क निसें ज्ञ तकया थुपिं झिग: आख:ग्व:त दैमखु – ट,ठ,ड,ढ,ण न्याग: व ष, श, क्ष, त्र, ज्ञ न्याग: = झिग:। अले मेगु ॐ,ऋ,आदि थें ज्यागु नं दैमखु । अकिं शुभाय् , षुभाय् जुइमखु , सुभाय् = धन्यवाद ख: ।
• २. नेवा: भासय् ताहाक: न्वसु (उच्चारण) या खँग्वःत दीर्घ जूवनी । चीहाक: उच्चारण या:सा ह्रस्व जुइ । गथे कि छिगु, जिगु , जिमिगु , झिगू = "दस वा १० " या "झि" ह्रस्व खःसा, "गू" दिर्घ खः । झीगु = "हाम्रो our" या "झी" दिर्घ खःसा, "गु" ह्रस्व खः ।
• ३. अंग्रेजी vowel a,e,i,o,u ख:सा, संस्कृतय् अ आ इ ई उ ऊ आदि फुक्क vowel ख: । यक्को vowel दुगु भाषाय् spelling या समस्या दइमखु, दुसां ह्रस्व दिर्घया समस्यां यानां छथाय् निथाय् अज्यागु समस्या पिदनीगु ख: । पिदंसां कमजक पिदनिइ ।
३.१ संस्कृतयाल्याखं vowel त छग: ह्रस्व सा मेगु दीर्घ , अ इ उ ह्रस्व ख:सा, आ ई ऊ दीर्घ ।
३.२ तर नेवा: भासय् "आ" या उच्चारण चीहाकलं काइगु जुया: व छग: आखःग्व: "आ" यात ह्रस्व याना छ्वइ । बिसर्ग " : " लिउने तने धुंका तिनी आकार दीर्घ जूवनी । पा (बंचरो) ह्रस्व , जा: (जाल), झ्या: (झ्याल) दीर्घ
३.३ बाल गोपाल श्रेष्ठया नेवा:भाय्‌यात सरलिकरण यायेगु भनाइ –
नेवा: भाय् ब्वने च्वये मसये धुंकूगु थौंया इलय्, च्वयेगु भाय् (written language) यात सरलिकरण याना यंके हथाय् जुइ धुंकल ।
सरलिकरण यायेत सिन्हफुति "ं",मिलाफुति "ँ" व लिफुति "ः" व चिना आखःया खँग्व:त "जिउथाय् तक्क मदयेका छ्वयेमाल" धैगु वय्‌कःया नीजी बिचा: ख: ।
वय्‌कःया धापू जिं बांलाक थुइके फुगु खःसा , च्वये न्ह्यब्वयागु खँपु बाल गोपालजुया ल्याखं थथे च्वयेमा:। चिना "आखया खँगोत जिउथाय् तक्क मदयेका छोयेमाल ।"
३.३ दसराज शाक्यजुया सोचाइ बाल गोपालजु लिसे ज्व: मला: ।
नेपालभासाय् विसर्गं "ः" मौलिक म्हसिका बियाच्वंगु दु व ह्रस्व,दीर्घ बिस्कं क्यनाच्वंगु दु । उकिं नेपालभासाया निंतिं विसर्ग(ः ) अनिवार्य जूगु खः ।
छिगु (बाल गोपाल श्रेष्ठ ?) या धापूकथं छ्यल धाःसा हिन्दी, खस व नेपालभासाया च्वयेगु शैली उत्थें उत्थें खनेदइ तर अर्थ जक बिस्कं जुइ । थुखे छकः छिं (बाल गोपालजुं ?) विचाः यानादिसँ ।
४. चन्द्रबिन्दु "ँ" ह्रस्व , सिरबिन्दु "ं" दीर्घ । गथे कि लँ (बाटो) ह्रस्व , लं (पोशाक) दीर्घ । नेवा: भासय् कंस = the day after tomorrow , खय् भासं पर्सि धाइसा, संस्कृतय् कृष्णया पाजु कंस जूवनी ।
४.१ भूषण प्रसाद श्रेष्ठ – जि भूषण सरं मगाः मचाःगु थुकथं तनाहल -
शिरविन्दु दुगु आखः व खँग्वःया न्वसु(उच्चारण) ँः (अं = आँप, कं = काँडा, खं = कुराले/देखेको छु, गं = घण्ट / सुकेको छ ......) जक मखु,खय् भासय् थें ं (अङ्) नं जू । छुं दसु ः-
अंगू(औँठी),अंगः (भित्ता,गाह़ो)
मिखा कंगु.....
जिं खंगु......
गंगु मल्ता
घंगला
(च्वकं) चंगु लासा
छंगु नांगागु किपा....
मचाजंक्व / ज्याःजंक्व
झं जक (मायां) क्यन रे......
जिगु तंगु तप्चा।
(छं) थंगु लिबात ।
छ दंगु लिबात । छेँ दंगु (बांलाः) । दंगु वसः वांछ्वः(सां) जिल ।
.. क्यंगु,क्यंके.....
ग्यंगु...... छ्यंगु,छ्यंगू,स्यंगु,स्यंके......
च्वंगु,ज्वंगु,त्वंगु,द्वंगु,प्वंगु.......
वाउँगु = वांगु
ह्याउँगु = ह्यांगु
ह्यंग्वाः
मंगाः .......
आःयात म्हाःलं का !
भूषण सरं "आःयात म्हालं का" धया दिउगु या अर्थ मेगु धायेगु यक्वं दनी धया लिउगु ख: ।
वयेकलं तनाहःलिसे update यायां छ्वया हये ।
४.२ कमल रत्न तुलाधरजु पाखें तना हयादिउगु थुकथं दः ।
मिलाफुति व सिन्हफुतिं माने पाइगु मेगु दसु -- सँ/सं (hair/moves), पँ/पं (pile/bamboo), कँ/कं (tell/thorn), खँ/खं (matter/sees), दँ/दं (year/cheap), बँ/बं (floor/fine), कुँ/कुं (smoke/corner), छुँ/छुं (mouse/any), तँ/तं (hill/anger) ।
४.३ लाभरत्न तुलाधरजु पाखें तना हया दिउगु थुकथं जुल ।
झीगु सप्तमि विभक्ति धैगु मूकथं स खः ।
स च ज अले न या य् नोसु जुयावंगु कथं कन्हय् नुवायेगु व चोयगु चलन जुल ।
अथे हे मोलफुति (ं) जुयाचोंगु न म थ आखः दुसुला चोंगु खः ।
गथे - स्वां मां लाकां लगं पं कं दं।
आः ताहा नोसु (दिर्घ) जुया पिलुया चोंगु आपालं खँगोया मौलिक हिज्जे ह्रस्व न्हेलुइ ।
कयिच -कै , धलि-धौ , सफुलि-सफू , नयिकेल-नैक्याः , घेल-घ्यः(घ्यो) परवत-पर्बः , छानधालसा-छायधाःसा इत्यादि।
• ५. कृया verb जुइबले एकार, संज्ञा Noun ख:सा "्" । Verb - काये बिये = लिने दिने, Nown - काय् म्ह्याय् = छोरा छोरी
• ६. बच्छि "य" =" य् ", इ, व स लिउने तनाः सप्तमि बिभक्ति (बाटोमा , कालिमाटीमा आदि ) यंकेगु बिधि । "य्" व "इ" तये मछिंथाय् वा उकथं समाधान मजुइ थाय् लिउने "स" तयेगु । गथे कि स्कुल परोपकारमा = स्कुल परोपकारे धकाः च्वयेगु स्वयाः स्कुल परोपकारस च्वयेगु बेस ।
६.१ स,च,ज लिसे लिउने "य्" तनेगु । भ्वय् - भ्वजय् (भोजमा), हँय् - हँसय् (हाँसमा), क्वँय् – क्वँचय् (हाडमा) ।
६.२ ह्रस्व शब्द लिसे – यक्व थासय् "य्" लिउने तनेगु । लँय् (बाटोमा), मिखाय् = आँखामा, चान्हय् = मध्यरातमा ।
६.३ इकार, उकार शब्दय् लिउने "इ" तनेगु । तुतिइ = खुत्तामा, म्हुतुइ = मुखमा, मरुइ = मरुमा, कालिमाटीइ = कालिमाटीमा , टिभिइ = टिभिमा ।
६.४ दीर्घ शब्दय् वा पुलांगु स्वरुप वा ह्रस्व रुप या सुलाच्वंगु आखः तना: जक "य् वा इ" तनेगु । गथे कि – झ्याः , मनू, ह्वः, स्वां,प्वाः पेट, प्वाः = ह्वः , खँग्वः आदिया पुलांगु ह्रस्व रुप झ्याल, मनुख, ह्वत,स्वान,प्वाथ, प्वाल , खँग्वल आदि खः । अज्यागु फुक्क दीर्घ खँग्वःतयेत सप्तमि यंकेबले , झ्यालय्,मनुखय्, ह्वतय्, प्वाथय्, प्वालय्, खँग्वलय् आदि ।
६.५ नेवा: भाषाय् ह्रस्व दीर्घ सिइकेगु अःपुगु उपाय धैगु – चीहाकः उच्चारण – ह्रस्व , ताहाक: जूसा – दिर्घ । गथे उच्चारण जुइ अथे हे च्वयेगु । मेगु भाषाय् थें चीहाकः न्ववाना: दिर्घ च्वये म्वा: । खसभाषाया पानी – चीहाकलं "नी"न्ववायेगु , च्वये बलय् दिर्घ च्वयेगु । झीगु नेवाः भाषाय् गथे उच्चारणयात उकथं हे च्वयेगु ख: । ताहाः उच्चारण या:सा दीर्घ , चिहाः उच्चारण या:सा ह्रस्व च्वयेगु खः ।
६.६ न्ववाये बलय् चीहाकः, ताहाकः feel याये मफैबले – सप्तमि बिभक्तिइ धैगु खय् भाषाय् "मा" यंकेबले "य्" । सप्तमिइ यंकेबलय् खय् भाय् या बाटोया बाटोमा जुइ । नेवा: भाषाय् – लँ (बाटो) , लँय् = बाटोमा , कालिमाटीइ = कालिमाटीमा, स्वयम्भूइ = स्वयम्भूमा अर्थात नेवा:भाषाय् बच्छि "य" = "य्" ,"इ" व "स" धैगु खय् भाषाय् "मा" ख: । गंभिर जुया: बिचा यानादिसँ – शब्दया लिउने "य्" वा "इ" (इकार वा ईकार व उकार वा ऊकार) तनेवं वा थपे यायेवं ह्रस्व शब्दत सप्तमिइ change जूवनी ।
६.७ तर दिर्घ शब्द जुलकि, "य्" व "इ" जक तनेवं सप्तमिइ change जुइमखु । प्वा: (पेट) , बिसर्ग ":" दुगु आकार जूगुलिं थ्व शब्द नेवा: भाषाय् दिर्घ ख: । सप्तमिइ यंकेत प्वाःय् धाइमखु प्वाथय् धाइ । मतलब "य्" = "मा" लिकाये धुंका: ल्यंदुगु प्वाथ = प्वा: (पेट) ख: । यक्को यक्को दँ (बर्ष) न्हापा नेवा:तसें प्वा: यात प्वाथ धाइगु ख: । ग:प: = ग:प्व: (घाँटी) यात गलप्वत धाइगु ख: । "य्" वा "इ" लिकाये धुंका: शब्दया स्वरुप change जुलकि व नेवा: शब्दत दिर्घ धका: थुइकेमा: । प्वा:या प्वाथ, पंजःया पंजल (पिंजडा)
Example –
सिरबिन्दु "ं" नेवा: भाषाय् दिर्घया चिं ख: ।
लं (पोशाक) , सप्तमिइ लनय् = पोशाकमा, अकिं लन = लं , "य्" = मा ख: ।
बिसर्ग ":" नेवा: भाषाय् दिर्घया रुप ख: ।
गा: (खाल्डो) , सप्तमिइ गालय् = खाल्डोमा, अथे जूगुलिं गा: = गाल (खाल्डो) व "य्" = "मा" ख: ।
दिर्घ शब्दत सप्तमिइ धैगु खस भाषाय् "मा" व प्रथम बिभक्तिइ धैगु खस भाषाय् "ले" वनेवं फुक्क ह्रस्व च्वयेमा: छाय् धा:सा सप्तमि वा प्रथम बिभक्तिइ change जुइधुंका: , चीहाकलं उच्चारण जुवनी । मिखा तिसिना: गंभीर जुया: बिचा: याना दिसँ ।
("ले"वा "बाट" = "ं" । मान्छे (मनू) – मान्छेले = मनुखं , अकिं पुलांभाषाय् मनुख = मनू , झ्यालबाट = झ्यालं, झ्याः = झ्याल (पुलांभाषाय्) ।
• ७. Singular & Plural : खय् भाषाय् "हरु", नेवा: भाषाय् "त वा पिं" ।
७.१ सत्तिपिं समूह जइबलय् - लिउने "पिं" तनेगु - example पासापिं, कका/काकिपिं, दाजु/किजापिं, तता/केँहेपिं, पाजु/मल्जु/निनिपिं आदि।
७.२ तापा:पिं समूह जुइबले – लिउने "त" तनेगु – example तामाङत, मग:त, नेवा:त, मधेसीत, येँमित, भोमित, नालामित आदि ।
७.३ पशूपंछित जुलकि नं – लिउने "त" तनेगु – example – खिचात,भौचात, झंग:त,चखुंत, ब:खुंत, धुं/किसि/ध्वंत, सा/व्दंत आदि ।
७.४ प्राणी मखुपिं जूसा छुं लिउने तने म्वा: - example फसि, तुकं, पाछै जक धाःसा गा: । फसित, तुकंत, पाछैत धायेम्वा: ।
७.५ रबिन श्रेष्ठया कथं सत्तिइपिंत जक मखु , हनेबह:पिंत नं "पिं" तयाः संबोधन यायेमा: ।
छिगु सुझाव कथं हनेमा:पिंत नं "पिं" तया: संबोधन यायेमा: धयादिउगु जुल । जुजुपिं, लानिपिं, भन्तेपिं, गुरुजु / गुरुमांपिं, आचाजुपिं आदि ।
• जिं सिउ कथं, जित: मचाबलय् स्कुलय् स्यनातःकथं लुमंगु खँ न्ह्यथनागु ख: । लिसें पासापिनि सुझावत नं दुथ्याकूगु जुल । अझनं छुं थपघट, गल्ती जूवंगु दुसा सुझाव बियादिइत इनाप याना ।
थप थुइकेमा:सा -
• झ्या: - झ्यालय् = झ्यालमा (तनाच्वंगु आखः "ल") , सप्तमि यंकेधुंका: , बिसर्ग ":", सिरबिन्दु "ं" तयेमजिउ, छाय् धायेबले झ्या: जक धायेबले ताहाकः उच्चारण जुइगु जुया: , नेवा: भाषाया ह्रस्वकार "आ" यात दीर्घाकार यायेबले बिसर्ग ":" तयेमाः । तर सप्तमि यंकेधुंका: चीहाक: उच्चारण जुइगुलिं बिसर्ग ":" तये मजिउ । झ्या: - झ्यालय् । प्वा: (प्वाल) – प्वालय् । प्वा: (पेट) – प्वाथय् । ल्हा: - ल्हातय् = हातमा । ध्वाथुइका दिसँ सप्तमि हिलेवं चिहाक: जक उच्चारण ह्रस्वकार जुइगुलिं बिसर्ग ":" तयेमजिउ ।
- लं (पोशाक) ,लिउने सुलाच्वंगु आख: "न" ख:, अकिं पोशाकमा = लनय् , सिरबिन्दु "ं" दइमखु सप्तमि हिलेधुंका: । असं, मखं असनमा = असनय्, मखनमा = मखनय् ।
ताहाक: चिहाक: उच्चारण गथे जुयाच्वन सिइके मफैबले नं सप्तमि यंकादिसँ, दीर्घ ह्रस्व अःपुक छुटये याये जिउ । बिसर्ग : दुगु आकार दीर्घ , सिरबिन्दु "ं" दुगु फुक्क दीर्घ । चन्द्रबिन्दु "ँ" ह्रस्व । ह्रस्वय् "य् वा इ" जक तयेवं सप्तमिइ हिलावनीसा, दीर्घ शब्द जुइवं लिउने सुलाच्वंगु आख: लुयावइ । झ्याल = झ्या: जूगुलिं झ्यालय् = झ्यालमा । ल्हा: = ल्हात , अकिं ल्हातय् ।
- लँ (बाटो) ह्रस्व , लँय्, nothing in between लँ and य् (जस्ले मा जनाउँछ नेवार भाषामा )। but लं (पोशाक) दीर्घ , लनय् – 1 character "न" in between ल (without बिसर्ग : ) and य् ।
अध्येता रामशरण मानन्धरया पोस्टपाखें -

NEPAL SAMBAT , NEPALESE NATIONAL ERA  Nepal sambat was founded on October 20, 879 A.D. during th reign of Thakuri King Raghavadeva (ca....