गुंला बाजं

गुंलाबाजंया खँ लिसे

– पद्मरत्न तुलाधर –

झी नेवाःत भाषा, लिपि, साहित्य, संगीत, नृत्य आदि सिर्जनात्मक संस्कृतिया फुक धयाथें पक्षय् तसकं तःमिगु छगू जाति व समुदाय खः । बाजं व बाजं ज्वलंया खँय् नं नेवाःत मेपिं स्वयाः च्वन्ह्याः धाइ । नीदँ नीन्यादँ न्ह्यः छम्ह अंग्रेज विद्वान नेपाः वयाः नेवाःतसें छ्यलीगु बाजंया बारे अनुसन्धान याःबलय् बाजंया ताजक हे सछितां मयाः धाःगु न्यनागु खँ जि आःतक लुमंनि । वय्कःयात जिं जनबहालय् व मेथाय् छथाय् निधाय् दाफा थानाच्वंगु क्यने यंकागु खः । लिसें गुंलाबाजं खलःया थाकुलिपिं व गुरुपिन्त नं नाप लाका बियागु खः । झीसं थवंथःत म्हमस्यू । झीसं हे थानाच्वनागु बाजंया बारे नं झीसं उप्वः खँ मस्यू । बाजं थाये सः, स्यने नं सः । तर व बाजंया वाद्यवादन सम्बन्धी शास्त्र बारे छुं ज्ञान मदु । वाद्यवादन सम्बन्धी औपचारिक शिक्षा मदयेक नं गुरुं स्यनाब्यूगु गथे खः अथे हे जक बाजं थायेगु परम्परां यानाः थीथी बाजं थायेगु संस्कृति ला ल्यनाच्वन, तर उकिया उन्नति प्रगति जुइगु खँ गन खः अन हे दिनाच्वन । गुंला बाजंया खँ नं थथे हे खः वा अथे हे खः ।

सलंसः दँ न्ह्यवंनिसें गुंला पतिकं लछियंकं न्हिन्हिं गुंला बाजं थानाः स्वयम्भुथ्यंक वनेगु व स्वयम्भुं लिहाँ वयेगु परम्परा वा बाजं संस्कृति मदिक हनाच्वनेगु चीधंगु खँ मखु । दँ य्दसं थीथी पर्वय् नं गुंला बाजं थानाः ब्वति कायेगु परम्परा व संस्कृति नं थौंतक मदिक न्ह्यानाच्वंगु दु । थव तःधंगु हे विशेषता धायेमाः । नेवाःत संगठित मजू धाइ । थुज्वःगु ख“य् नेवाःत थें संगठित मेगु गुगु जाति दु, जिं मस्यू । धिमे खलः, बाँसुरी खलः, नाय्खिं खलः, गुंलाबाजं खलः, दाफा खलः आदि त्वाःपतिकं गांपतिकं जक मखु छगू हे जाति, समुदायया थीथी समाज दुने नं थीथी कवःया थःथःहे खलः स्वनाः थ्व बाजं परम्परा न्ह्याकाच्वंगु दु । उराय् समाजया तुलाधर (असंत्वाः व न्यतत्वाः), कंसाकार, ताम्रकार (मरुत्वाः, महाबौद्ध त्वाः), स्थापित आदिया थःगु हे बाजं खलः दु । थथे थीथी बाजं थायेत थीथी खलःपुचः स्वनाः थःगु सांस्कृतिक म्हसीका क्वातुकाः ल्यंका तयेगु, जिं स्वये झी नेवाःत सांस्कृतिक रुपं संगठित जुइ सःगुया कारणं सम्भव जूगु खः । स्वनिगलं पिनेया ससःतीगु जिल्ला जक मखु जुम्ला थें विकट जिल्लाय् नापं खलः, पुचः गुथि स्वनाः गुंपुन्हि, सायाः थेंजाःगु नखः चखः आःतकं न्यायेकाच्वंगु दनि । थःगु हे कथंया बाजं थानाच्वंगु दनि । सन्दर्भ थ्व हे खः । असंया तुलाधरतसें गुंला बाजं खलः दयेकाः वा बाजं खलः दयेकाः धाःबाजं, नाय्खिं बाजं, भुस्याः, ताः  आदि बाजं थायेगु ज्या थःगु पारम्परिक सांस्कृतिक धर्मकथं मदिक व तःजिक हे न्ह्याकावयाच्वंगु दु । नेवाः उराय् वा तुलाधरया सांस्कृतिक म्हसीकायात थुकथं सलंसः दँ तक नं धिसिलाक्क ल्यंका तयेफुगु सामथ्र्य धइगु, सुसंगठित व सुसंस्कृत समाजं जक स्थापित याये फइगु खँ खः । थ्व छगू तसकं बांलाःगु पक्ष जुल । थुगु कथंया जातीय गर्व धइगु अप्वःसिया दइगु खँ मखु ।

आः गुंलाबाजंया ख“ लिसें स्वाकेमाःगु छता निता खँ सहलहया नितिं, छलफलया नितिं विचार विमर्शया नितिं विवादया नितिं बहसया नितिं न्ह्यथने त्यना ।

१.    सलंसः दँ न्ह्यवनिसें थाना वयाच्वनागु बाजं आः हानं ग्वःसः दँ थायेमानि ?

२.    गथे स्यन अथे हे जक वा छु थाना वयाच्वना वहे जक न्ह्याबलें थाना च्वनेगु लाकि ईयात ल्वयेक आधुनिक म्यूजिकल बाय्ण्ड, आधुनिक संगीत धाःथें न्हून्हूगु प्रयोग व न्हून्हू सिर्जना नं याये ज्यू लाकि मज्यू ? यायेमाः लाकि म्वाः ?

३)    गुंला बाजं अन्तर्गत ग्वारा थायेगु, नाय्खिं थायेगु, दाफा थायेगु खँय् विलक्षण प्रतिभा दुपिं नं गुलिखे दयेफु । उज्वःगु प्रतिभायात सुनां गुकथं म्हसीकेगु ? म्हसीके धुंकाः छु गुकथंया मान्यता व सम्मान प्राप्त जुइ माः लाकि म्वाः ?

४)    परम्परा दु, निरन्तरता दु, विशिष्टता नं दु, तर औपचारिकता व ‘शास्त्र भवन’या मान्यता मदु । थुखे गम्भीर रुपं ध्यान वने माः लाकि म्वाः ?

५)    न्हापा मिजंपिसं जक थाइगु परम्परागत बाजं आः मिसापिसं नं थाये जीकाः मिसा व मिजंया दथुइ दुगु विभेदया पःखाः थुने धुंकूथें आः बाजं खलकय्, बाजं पाः काइगु पाःलाः पुचलय् मिसापिं नं दुथ्याये माः लाकि म्वाः ? बाजं खलकय् जक मखु मेथाय् फुकभनं नं थ्व लागु जुइ माः लाकि म्वाः ?

६)    संस्कृतिया संरक्षण यायेगु नामय् थौंया ईयात ल्वःसां मल्वःसां पुर्खापिसं स्वनाथकूगु परम्परा धकाः गथे खः अथेहे नाला च्वनेगु व छ्यला च्वनेगु लागि संरक्षणया न्हून्हूगु आधुनिक व वैज्ञानिक प्रविधि मछ्यसे अनुत्पादक व निरर्थक ज्याय् झी न्ह्याबलें हे तक्यना च्वने ज्यू लाकि मज्यू ?

७)    झी पुर्खापिसं उलिमछि ततःधंगु ज्या यानाः संसारय् नेवाःतय् म्हसीका व गर्व स्वना थकूथें थौंया पुस्तां नं अथेहे याये माः लाकि म्वाः ?

८)    संसार गनं गन थ्यने धुंकल, ज्ञानविज्ञानया प्रगति गन थ्यने धुंकल । झी थःपिसं हे नं आधुनिक जीवनयात नालाः फुक धयाथें आधुनिक सामान छ्यलाः जीवन शैली हिले धुन, जीवनस्तर थकाये धुनसा धर्म, संस्कृति, नखःचखः, जात्रापर्व आदिया खँय् जक झी गन खः अन हे लिकुनाच्वने ज्यू लाकि मज्यू ।

९)    येँय् येँयाःबलय् कुमारीया खः साला च्वनागु सलंसः दँ दये धुंकल । आः हानं ग्वःसः दँ घितिघिति यानाः व द्यः खः साले मानि ?

१०)    झी आज्जुपिसं बुंगद्यःया रथ जनबहाःद्यःया रथ नँकिं छपु मतासे अपाय् अपाय् मछि जायेक दयेका थकल । तर थौं झी मुलु छपु दयेके मसः, साइकल छगू दयेके मसः । छाय् छाय् छाय ? संस्कृतिया नामय्, नखःचखःया नामय् जात्रापात्राया नामय् झी गन दु ? झी गन गथे फसय् जुल ? विचाः यायेगु छलफल यायेगु ई मवःनिला ? जिं स्वये, तसकं तसकं लिबाये धुंकल ।

११)    सांस्कृतिक निधि, विधि आदिया संरक्षण थौंकन्हय् अनेक कथं जुइफु । म्यूजियमय् तयाः आर्काइभ्सय् तयाः, फोटो, भिडियो, सीडी, डीभीडी, कम्प्यूटर, इन्टरनेट आदि उन्नत आधुनिक व वैज्ञानिक प्रविधि छ्यलाः याये ज्यूगु संरक्षणपाखे झीगु गम्भीर ध्यान वने माः लाकि म्वाः ?

१२)    तःदँ न्ह्यवंनिसें दँय्दसं लच्छिलच्छियंकं गुंला बाजंया नितिं सलंसः मनूतसें तसकं प्रतिबद्ध जुयाः, अतिकं समर्पित जुयाः आत्मविश्वास व भावना तयाः पाःलाः जुयाः पाःफयाः, छप“छधी जुयाः, सक्रिय जुयाः, ई बियाः, ध्यान बियाः, ल्हापं ल्हानाः, प्रतिष्ठा तयाः योगदान बी फुथें दँय ्दसं, यंला, कौला व कछला पतिकं नं थथे हे मेमेगु नं क्षेत्रय् योगदान बीगु ज्या जूसा गुलि ज्यू । थुखे नं सकसिगुं गम्भीर ध्यान वने माः ला कि म्वाः ?

१३)    नेवाःया प्राचीन म्हसीका ला तसकं च्वन्ह्याःगु हे जुल । झी सकसितं गर्व दु । तर आः नेवाःतय् आधुनिक म्हसीका छु खः ? छु जुइमाः ? सुनां क्वःछीगु ? गुबलय् गुकथं क्वःछीगु ?

१४)    नेवाःतय् राजनैतिक व नागरिक अधिकार नापं सामाजिक, सांस्कृतिक आर्थिक अधिकार प्राप्तिया नितिं नेवाःत सकलें गुबलय् सचेत जुइगु ? गुबलय् संगठित व आन्दोलित जुइगु ?

१५)    नेवाःतसें भाय् च्वयेगु, ब्वनेगु व ल्हायेगु नापं त्वःता हयाच्वंगु दु । मांभासं शिक्षाया औपचारिक व्यवस्था नं मदु । भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ धयातःगु दु । अले नेवाः भाय् न्हन कि नेवाः

जाति जक गुकथं ल्यनाच्वनी ? गुंला बाजं ल्यंका तयाथें थःगु भाय् नं ल्यंका तयेगु कुतः जुइ माः लाकि म्वाः ?

च्वय् न्ह्यथनागु छुं विषय जक मखु, आधुनिक ईया उलिमछि विषय दु, व फुक विषयय् चिन्तनमनन यायेगु, सहलह ब्याकेगु बहस यायेगुया नापं निष्कर्ष पिकायेगु व निर्णय यायेमाःगु ई वये धुंकूगु दु । संविधानसभां नेपाःया न्हूगु संविधान दयेकेमाःगु खँ दु । अले ला संविधानय् संघीयताया व्यवस्था जुयाः आत्मनिर्णय व अग्राधिकारसहितया नेवाः राज्य प्रस्तावित जुयाच्वंगु दु । नेवाः अस्तित्व व नेवाः उन्नति प्रगतिया नितिं नेवाः राज्य आवश्यक खः लाकि मखु ? खःसा उकिया प्राप्तिया नितिं नेवाःत सशक्त रुपं संगठित व आन्दोलित जुइ माः लाकि म्वाः ? नेवाः राज्य प्राप्त जुल कि छु जुइ, प्राप्त मजुल कि छु जुइ ? विचाः यायेगु व सहलह यायेगु ई हे मन्त थें जुइ धुंकूगु दु । थथे हे धकाः धिसिलाःगु निर्णय यायेमाःगु ई वयाच्वंगु दु । 
थुगुसी स्वन्तिबलय् अक्टोबरया २९–३० व ३१ तारिकं लण्डनय् नेवाःतय् न्हापांगु विश्व सम्मेलन जुइगु जुयाच्वंगु दु । संसारभरया नेवाःत छथाय् मुनाः नेवाःया भिं जुइकेत छु छु यायेमाः धकाः लण्डन घोषणा प जारी जुइत्यंगु दु । उकिं गुंलाया गुंला बाजंया सन्दर्भलिसें थुज्वःगु ततःधगु विषयय् नं सकलें नेवाःतय् ध्यान वने माल । संसारय् दक्व नेवाःत छप्पँ छधी जुइमाःगु वा नेवाः नेवाः छपँ जुइमाःगु खँगुंला बाजंया नुगः थ्वइगु सःया लिसें थ्वके दुसा गुलि ज्यू †

– साभार ः असं बाजं गुथि, ११३१