जिगु स्वनिगःया दुघाः
दुःखया खँ, छखे स्वनिगलं ताःई न्ह्यःनिसें सहयानाच्वंगु थ्व स्याःचाः दुघाः दु, मेखे झी योजनाकार, नीति निर्माता, राजनीतिज्ञ, जनप्रतिनिधिपिं समस्याया थुगु मूल स्रोतबारे पटक्क हे जानकार खनेमदु । सिमा मालेगुलि मखु, हायाच्वंगु हः ल्यायेखायेगुलि ब्यस्त जुयाच्वंगु दु ।
–मल्ल के. सुन्दर
येँ देय् अर्थात् स्वनिगः, छुं इलय् नेपाः गाःया रुपं म्हसीकूगु खः, थुकिं । लिच्छवि कालनिसें मल्ल कालतक थ्वहे स्वनिगः केन्द्रीत प्रशासनिक व राजनीतिक इकाईयात नेपाल मण्डल धकाः म्हसीकीगु खः । मुलुकया राजधानी सहर लिसेंया थुगु स्वनिगः दुनेया महानगर, उपमहानगर व नगरपालिकातय्गु स्थानीय तहया चुनाव क्वचायेधुंकूगु दु । चुनावया झ्वलय् उम्मेदवारपिन्सं थुगु सहरय् मेट्रो रेल, मोनो रेलनिसें सतकतय्के फ्लाइओभर निर्माणया बचं कबुल यायेत ताःलाःगु दु । छुं छुं राजनीतिक दलं ला वइगु न्यादँ दुने दच्छिया प्रतिव्यक्ति आय न्याद्वःतक थ्यंकेगु म्हगस इनेगु ज्या याःगु दु । चुनावी पूर्वसन्ध्या राजनीतिक दलतय्गु थुज्वःगु हे ‘रंगीचंगी नौरंगी’ घोषणा पौया सार्वजनिकीकरणपाखें क्षणिक रुपं जूसां नं न्ह्याइपुकेगु लकस ब्वलंकेत ताःलाःगु दु ।
आः प्रदेश ल्याः ३ अन्तर्गतया मुक्कं स्थानीय तहलय् जनप्रतिनिधि ल्ययेगु ज्या क्वचायेधुंकूगु दु । थ्वहे झ्वलय् थःथःगु पदीय सपथ ग्रहण क्वचायेखतं येँ महानगरपालिकाया मेयर लिसें मेमेगु उपमहानगरपालिका व नगरपालिकाया निर्वाचित नेतृत्वं थःगु कार्यकालया श्रीगणेशया रुपं याइगु छुं महत्वपूर्ण अभियानया सार्वजनिक घोषणा यायेधुंकूगु दु । आशा याये, चुनावी झ्वलय् मतदाता न्ह्यःने याःगु वाचा कथंया ज्या व आः न्ह्याकेत्यंगु अभियान आशा यायेबहःगु व सुथां लाइगु लक्ष्यपाखे उन्मुख जुइ ।
सकस्यां स्यूगु हे खँ खः, प्रायः फुक्क धैथें उम्मेदवा व इपिलिसे सम्बन्धित दलतय्गु मू बः सहया कुँ, धूया पाय्छिगु व्यवस्थापन । सतक–बजाः फोहोरपाखें उन्मुक्ति । दुनाच्वंगु स्यनाच्वंगु सतकया मर्मत सम्भार । चीब्यागु सतकया विस्तार । ट्राफिक जामया समस्यापाखें मुक्ति । पार्किङ कम्प्लेक्सया निर्माण । त्वनेगु लः इनेगु व धःया समस्या समाधान आदि दु । अर्थात् सहर सुन्द, आकर्षक, व्यवस्थित व प्रदूषणमुक्त दयेकीगु जुइ । सभ्य, स्वस्थ व च्वने लायक जुइ । लिसें आधुनिकीकरणया झ्वलय् मेट्रो रेल, मोनो रेलनिसें मेगा सिटी व स्मार्ट सिटीया म्हगस नं थ्वहे झ्वलय् इनेगु ज्या जूगु दु । नवनिर्वाचित जनप्रतिनिधिपिनिगु न्हूगु जोश व कल्पनाशीलताया प्रतिविम्बया रुपं थुइके थुकियात नं ।
स्थानीय तहया झी निर्वाचित प्रतिनिधिपिनिगु यावत सोच, कल्पना व लक्ष्य कार्यान्वयन जूसा स्वनिगः दुने विकासया लहरया रुपं ततःजाःगु व ताताःहाकःगु फ्लाइओभर, ओभरहेड ब्रिजलिसें तब्यागु सतक, तजाःगु पार्किङ स्लट, सुरुङ मार्गपाखें चलेजुइगु रेल व सतक च्वय् पाखें वये–वने याइगु मोनो रेल जुइ । ततःजाःगु अपार्टमेन्टं अप्वयाच्वंगु जनसंख्याया नितिं आवासया व्यवस्था याइ । आपालं आकर्षक भौतिक संरचनातय्गु निर्माण झ्वलय् सुरु जुइ, आःनिसें । कल्पना कथं स्वनिगः गाः आधुनिक सुविधायुक्त स्मार्ट सिटी निर्माण जुइगु जुइ ।
संस्कृतिविद् व वातावरणया ज्ञातापिन्सं धायेगु याइ, येँ देसं थौंतक सहयानाः वयाच्वंगु दुघाः धैगु हे आधुनिकता, विकास व सहरी विस्तारया नामय् वंगु ६ दशकनिसें थनया सांस्कृतिक सम्पदा, प्राकृतिक स्रोतसाधन व भूमियात जुयाच्वंगु अनियन्त्रित अतिक्रमण खः । सार्वजनिक थाय्, चकंगु ख्यः, छावनी, चरन क्षेत्रयात सेना, प्रहरी लिसें सरकारी निकायपाखें जुयाच्वंगु अतिक्रमण ।
स्वनिगः गन ७–७ गू विश्व सांस्कृतिक सम्पदा क्षेत्र आरक्षित दु । अव्यवस्थित सहरी विस्तार व आधुनिकीकरणया नामय् जुइगु जुयाच्वंगु मानवीय व भौतिक अतिक्रमणया हुनिं गुलिखे उगु सम्पदात विश्व सम्पदा धलखं कुतुं वनेफइगु ख्याच्वः युनेस्कों मद्दिक्क बियाच्वंगु दु । २०७२ या तःभुखाचं याःगु क्षतिया हुनिं थुकी मेगु संकट थप जूगु दु । वास्तुकला, संस्कृति, सम्पदाया हुनिं अन्तर्राष्ट्रिय स्तय् हे नांजाःगु स्वनिगः गुकिया विशेषता व म्हसीका धैगु हे सम्पदा–संस्कृति खः । थ्व विश्वया नितिं आकर्षक व झीगु नितिं गर्व यायेबहःगु धरोहरत खः । उकिं न्ह्यसः खः, द्वलंद्वः दँ पुलांगु स्वनिगःया थुगु विशिष्ट महत्ता व म्हसीकायात अझ अप्वः संरक्षित, सुरक्षित व समृद्ध यानाः स्वनिगःया व्यवस्थापन यायेगु खः बाय् विकास व आधुनिकीकरणया नामय् कंक्रिट व सिमेन्टया तजाःगु व भद्दा संरचनातय्गु मेगु जंगलया विस्तार यायेगु ? थौंया आवश्यकता छु खः ? अय्सां थुकिया अर्थ झी आधुनिकीकरणपाखें विमुख खः धैगु किञ्चित मखु ।
संस्कृतिविद् व वातावरणया ज्ञातापिन्सं धायेगु याइ, येँ देसं थौंतक सहयानाः वयाच्वंगु दुघाः धैगु हे आधुनिकता, विकास व सहरी विस्तारया नामय् वंगु ६ दशकनिसें थनया सांस्कृतिक सम्पदा, प्राकृतिक स्रोतसाधन व भूमियात जुयाच्वंगु अनियन्त्रित अतिक्रमण खः । सार्वजनिक थाय्, चकंगु ख्यः, छावनी, चरन क्षेत्रयात सेना, प्रहरी लिसें सरकारी निकायपाखें जुयाच्वंगु अतिक्रमण ।
सुकुम्बासीया नामय् खुसि सिथय् बस्ती विस्तार । खेतीयोग्य वाउँसे च्वंगु लकस दूगु भूमिइ अव्यवस्थित आवास धस्वाकेगु होडबाजी । पुखू व ल्वहँ हिति ल्हाकेगु व उकी भौतिक संरचनाया निर्माण आदि थुकिया दृष्टान्तत खः । पुखुली लः मदयावन, परम्परागत ल्वहँ हितिया मूल तनावन । स्वनिगःया सांस्कृतिक जीवनया आधार बागमती व विष्णुमती लिें मेमेगु खुसितय्गु स्थिति विजोगपूर्ण जुल । त्वनेगु लःतकं व्यवस्थित याये मफयावन । स्वच्छ फय्या नितिं चकंगु थाय्त लिकुनाः वन । धू, कुँ व फोहोरया लिसें मनूतय्गु भीडया बस्तीया रुपं विकसित जुल, स्वनिगः । थ्वहे स्वनिगः गुकियात खनाः आदिकवि भानुभक्तं अलकापुीया संज्ञा बिल । थुकिया प्राकृतिक सौन्दर्य, वातावरणीय स्वच्छता व देगः, गुम्बा, स्तूप आदि आाध्यस्थलतय्गु हुनिं स्वनिगः देवभूमि धकाः म्हस्यू, म्हिगः ।
स्वनिगः दुने प्रदूषित लकस, तसकं तःधंगु समस्या रुपं ब्वलनाच्वंगु ट्राफिक जाम, धू, कुँ व फोहोर व्यवस्थापन । धः निकासया अभाव, त्वनेगु लःया नितिं काकाकुल सहर व अव्यवस्थित बस्तीतय्गु विस्तार गुकियात समस्याया रुपं कयाच्वंगु दु, झी जनप्रतिनिधिपिन्सं नं वहे अनुरुप थःगु योजनाया चर्चा यानाच्वंगु दु । वास्तवय् आःया स्याःचा: व आःया दुघाः थ्वहे खः ।
तर आः अथे मजुल । निर्वाचित जनप्रतिनिधितय्के थुकिया स्याःचाः, दुघाःया बोध जूगु हे दइ । तर विडम्बना ! थ्व विसंगतिपाखें पीडित स्वनिगःयात हे लक्षित यासें राज्यसत्तां अतिकं अविवेकीपूर्ण रुपं प्रस्ताव यानाच्वंगु दु, न्हूगु प्यंगू स्याटेलाइट सिटी निर्माण परियोजना । सरकारी व निजी स्रोतपाखें थ्यंमथ्यं ६ खर्ब ५ अर्ब तका दां थुकिया नितिं लगानी याइगु जुइ । आःया खेतीयोग्य व वाउँसेच्वंगु हरियाली चकनाच्वंगु थ्यंमथ्यं डेढ लख रोपनी जग्गा थुकिया नितिं अधिग्रहण याइगु जुइ । प्यंगू स्याटेलाइट सिटीमध्ये दकले तःधंगु ख्वपया तेलकोटय् अलय् सूर्यविनायक व यलया सैंबु व येँया तार्केश्वर व टोखा नगरपालिका दुनेया क्षेत्र कःघाइगु जुइ । स्वनिगः विकास प्राधिकरण थुकिया नितिं न्ह्यचिलाच्वंगु दु । परियोजनाया कथं थुकिं डेढ लख घडेरीया विकास याइ । अर्थात् चीब्या जुयाच्वंगु स्वनिगःया सर्गःयात थप भौतिक संरचनातय्गु भीडं अझ थप संकुचनय् लाकीगु जुइ । लिसें १३ लख न्हूपिं जनसंख्या थप जुइगु जुइ । मुलुकया हे दकले अप्वः चर्को रुपं जनघनत्वया भार फयाः वयाच्वंगु स्वनिगः गन वर्तमान अवस्थाय् हे प्रतिवर्ग किलोमिटर थ्यंमथ्यं स्वद्वःया जनघनत्व कायम दु । स्पष्टतः न्हूगु स्याटेलाइट सहरया निर्माण लिपा थुगु समस्या अझ विकराल जुइ ।
स्वनिगः दुने प्रदूषित लकस, तसकं तःधंगु समस्या रुपं ब्वलनाच्वंगु ट्राफिक जाम, धू, कुँ व फोहोर व्यवस्थापन । धः निकासया अभाव, त्वनेगु लःया नितिं काकाकुल सहर व अव्यवस्थित बस्तीतय्गु विस्तार गुकियात समस्याया रुपं कयाच्वंगु दु, झी जनप्रतिनिधिपिन्सं नं वहे अनुरुप थःगु योजनाया चर्चा यानाच्वंगु दु । वास्तवय् आःया स्याःचा: व आःया दुघाः थ्वहे खः ।
राज्यसत्ता, राजनीतिक दल व जनप्रतिनिधिपिन्सं आःतक गथे स्वनिगःया समस्याया रुपं च्वय् न्ह्यथनागु सन्दर्भतय्गु चर्चा यानाच्वंगु दु, यथार्थतः व फुक्क समस्या मखु, लिच्वः (असर)त जक खः । समस्याया ‘मू हा’मखु, थुपिं । फुक्कसित चेतना जुइमाः, स्वनिगः गनया भूमि, प्राकृतिक स्रोतसाधन सीमित दु । थुकिं फयेफूगु क्षमताया निश्चित सीमा दु । त निर्दलीय पंचायती ब्यवस्थालिसें न्ह्याःगु महेन्द्रपथीय राष्ट्रवादं सुनियोजित तरिकां न्ह्यःने हःगु एकल जातीय सम्मिलीकरणया अभियान व उकिया कार्यान्वयन स्वरुप न्ह्याःगु आन्तरिक आप्रवासन । इस्वीया ६० या दशक लिपा न्ह्याःगु थुगु लहरया न्हापांगु निशाना स्वनिगः जुल । दँय् दसं जनसंख्या बृद्धिदर ५ प्रतिशत पुल । थुकी आन्तरिक आप्रवासन हे ‘मूल कारक’ जुल । मेगु कथं कायेगु खःसा राष्ट्रिय जनसंख्या बृद्धिदर १.४ सिबें अप्वः मदु । अतिकं अप्वयाच्वंगु थुगु जनसंख्या बृद्धिया झ्वलय् सन् २०११ या जनगणनातक स्वनिगःया जनसंख्या २५ लखसिबें च्वय् थ्यन । अय्सां थ्व गणकपिन्सं स्थलगत रुपं सूचीकृत यायेत ताःलाःगु औपचारिक ल्याः जक खः ।
थुकिया पाय्छिगु वासः खः, आन्तरिक आप्रवासनयात कयाः नियन्त्रण । थुकिया कानूनी उपचार । पाय्छिगु भूउपयोग नीतिया कार्यान्वयन । आवास व बस्ती विकासया सम्बन्धय् स्वनिगःया क्षमता अनुरुप प्रभावकारी नियमन
विज्ञपिनिगु अनुमान दु, आः स्वनिगलय् अस्थायी बसोबास याइपिनिगु ल्याःलिसें जनसंख्या ५० लख पुली । बास्तविक समस्या व स्याःचा दुघाः धैगु हे स्वनिगः दुने ब्वलनाच्वंगु अनियन्त्रित आन्तरिक आप्रवासन खः । त्वनेगु लःया अभावनिसें ट्राफिक जाम अनियन्त्रित रुपं बृद्धि जुयाच्वंगु आप्रवासन समस्यापाखें वःगु तात्कालिक लिच्वःत जक खः । अव्यवस्थित आवास निर्माण, खेतीयोग्य जमिनया ह्रास, धू, कुं, फोहोर फुक्क थनया जनसंख्याया अत्यधिक चापया परिणति खः । थुकिया पाय्छिगु वासः खः, आन्तरिक आप्रवासनयात कयाः नियन्त्रण । थुकिया कानूनी उपचार । पाय्छिगु भूउपयोग नीतिया कार्यान्वयन । आवास व बस्ती विकासया सम्बन्धय् स्वनिगःया क्षमता अनुरुप प्रभावकारी नियमन ।
दुःखया खँ, छखे स्वनिगलं ताःई न्ह्यःनिसें सहयानाच्वंगु थ्व स्याःचाः दुघाः दु, मेखे झी योजनाकार, नीति निर्माता, राजनीतिज्ञ, जनप्रतिनिधिपिं समस्याया थुगु मूल स्रोतबारे पटक्क हे जानकार खनेमदु । सिमा मालेगुलि मखु, हायाच्वंगु हः ल्यायेखायेगुलि ब्यस्त जुयाच्वन ।( नेवा: अनलाइन न्युज)
No comments:
Post a Comment