नेपा:यागु पुलांगु थ्यासफू

नेपा:यागु पुलांगु थ्यासफू -

दामोदर प्रधान, विक्रमशील महाविहार, थम्वही, नेपाल मण्डल l
पाशुपत क्षेत्र, मुक्तिनाथ आदि अनेक तिर्थ स्थल व नेपा:द्येया वर्णन धर्म ग्रन्थलय खन्ह्येदु ! रामायण महाभारत आदि पुलांगु धर्म ग्रन्थले नं नेपा:द्ये यागु अनेक ठाँय्यागु वर्णन जुयाच्वोंगु खन्ह्ये दसां नेपाली संस्कृति थुईक्येत् उगु वखतय च्व:यातगु पुलांगु अभिलेख, लेखोट, ठ्यासफू: (ल्हातं च्व:यातगु सफू:) अध्ययन याय्यमागु जुया, नेपालय ठ्यासफू: च्व:येगु चलन गुवल्ये निस्यें शुरुजुगु व आतक्क लुयावगु दकसिवये पुलांगु ठ्यासफू: वारे छ्गु अध्ययन याय्यगु कुट: याना च्वोना ! चाँगुनारायणदुगु मानदेवयागु शिलालेख (ल्होंयागु थामय कियातागु) आतक्क लुयावगु दक्कसिवय पुलांगु शिलालेख ख: (ईस्वी सम्वत् ४६४) !
परापुर्व कालय धर्म ग्रन्थ कण्ठयाय्यगु गुरूं शिष्य यात ल:ल्हायेगु गुरू शिष्य प्रथा चलय् जुया च्वोंगुख:, ठुगु हिसावन् धर्म ग्रन्थ ल्यं दयाच्वोंगु जुसां गुरूं शिष्ययात लल्हायगु मफयेकं गुरु अईलय मदया (सिना) ग्रन्थन् न्हना वन्गुनं जुईफू:! मिखाय उलेगु अज: दक्कल वलय वईगु हाक ज्याख्यलय याना (प्रयोग याना) हाकुगु मसि दयेका न्हापां सिमा खोलाय च्व:येगु ज्या जुसां कुमिचां स्यंकिगु जुया वरोवर ल्ह्यया कायमागु (साफी याय्यगु) जुल:! चिनिया ईतिहास अध्ययन याय्वले ईस्वी सम्वत् सिब्यें न्ह्यव, हान वंश वल्येह्ये भों यागु चलन दुगु सिह्येदसाँ क्रिस्चियन शताब्दिसिब्यें सच्छीदं न्हवनिस्यें भों यागु उत्पादन जुगु खन्ह्यदु:!  थौं सिब्ये झिनन्यासदं न्ह्यव निस्यें जक्क च्व:यगु ज्याखंय् भोंयागु चलन वगु खन्हये दु:! सीमाखोला ज्याख्यलय याना (प्रयोग याना) भों दयेक्ये फयेवं ल्हातं सफू: च्व:येगु चलन वगु ख:! चिनं भों मंगोलिया जुया पाश्चात्य मुलुक (युरोप) पाख्ये भों यागु व्यापार जुयांली बाईबल व मुस्मातायेसं नं थथगु धर्म ग्रंथत: ल्हातं च्व:येगु (साफि य्यायगु) ज्या शुरू जुगुजुल:! भों यागु आविस्कार जुयाँ लिपा बिभिन्न प्रकारयागु रंगिन मसि दयेक्येगु व अनेक प्रकारं सफू: वांलाक्क किपात: च्व:या सजये यायगु ज्याजुल:! थ्व झोलय अनेक प्रकारया धातु व प्राकृतिक रुपं लुगु चा आदि नं मसि दयेक्येगु ज्याजुगु जुल:! मत: च्याका वगु कुन् (हाक) पाख्यें दयेकातगु हाकुगु मसि (Indian Black) दक्कसिवय बाँलागु जुया अझन् हलिमय (संसारय) चलयेजुया वयाच्वोंगुदु, अठ्येंतुं अनेक प्रकारया धातुत छ्यला दयेकातगु रंगिन मसि कालान्तरय भुईस्ये च्वोना वंगु जुया सुद्ध लुं व वह:यागु मसिन् जक्क बांलागु व तातुगु जुया अंग्रेज तयसं वाईवल, मुस्मां तयेसं कुरान, बौद्ध तयेसं बौद्ध धर्मग्रन्थ च्व:येगु व् साफी याय्यगु ज्या:या शुरुवात जुगु सीइदु:! लिपा नेपालयनं चिनं वगु ल्हातं दयेकुगु भोंतय धर्म ग्रन्थ च्व:येगु ज्याजुगु जुल:! लिपा सिमाखोलां भों दयेक्येगु ज्या नेपालय जुन्स्येंली भोंतय ल्हातं सफू: ल्ह्यया कायेगु ज्या गाक्कं जुगु सीइदु:!
ईस्वी सम्वत् १४४० (बिक्रम संवत १५०६) सं जर्मनी छापये याय्यगु मेसिनया आविस्कार जुस्येंली हलिमय्  (संसारभरि) ब्याक्कं सफू: छापये यायेगु ज्या शुरू जुगुजुल:! नेपालय बिक्रम संवत् १९०८ (ईस्वी सम्वत् १८५१) निस्यें छापाखाना (मेसिनय छापय याय्यगु) यागु शुरुवात जुगुजुल:! (जंग बाहादुर विलाईटं लिहां वयेधुंका!)  
नेपा:यागु पुलांगु ठ्यासफू:
नेपा:यागु पुलांङ्गु ठ्यासफू: वारे अध्ययन यायगु सिलसिलाय आपालं तिथिमिति यकिन (थाहागाहा) याय ठाकुगु सावह्ये ज्यामछिंगु खं खन्ह्येदु:! पुलांङ्गु सफू:लय गनं सफू: दयकुम्ह्येसिया नां व सम्वत् न्ह्यथना तगु मदु, गनं सफू: दयकुम्ह्येसिया नां व सम्वत् न्ह्यथना तगु दुसाँ ठाँयथासय फरक प्रकार यागु सम्वत् छयलातगु खन्ह्येदु, गनं सम्वत् प्रस्ट न्ह्यथना तगु दसां ध्वाठुईके ठाकू ! नेपालय शक सम्वत्, बिक्रम सम्वत्, नेपाल सम्वत्, मानदेव सम्बत्, अंशुवर्मा सम्वत् आदि चलय् जुया वया च्वोंगु खन्ह्येदु !
१) कलियुग ईस्वी सम्वत् सिब्यें ३१०२ दं न्ह्यो चलयेजुगु ख:,
२) बिक्रम सम्वत् ईस्वी सम्वत् सिब्यें ५६/५७ दं न्ह्यो चलयेजुगु ख:,
३) सक सम्वत् ईस्वी सम्वत् सिब्यें ७८ दं लिपा चलयेजुगु ख:,
४) नेपाल सम्वत् ईस्वी सम्वत् सिब्यें ८७९/८८० दं लिपा चलयेजुगु ख:,
नेपालय सफू: च्व:येगु ज्याखंय छ्यला तगु वस्तुत्:
क) ताड पत्र  
कानूनी तवरंयागु अभिलेख, तमसुख (कालविल या हिसाव) तयेगु व धर्मग्रन्थ आदि च्व:येगु नितीं ताड पत्र गाक्क न्ह्यव निस्यें नेपालय जुगु खन्ह्ये दु:! येद्ये या रास्ट्रिय अभिलेखालय दोछिं मयाक्क ताड पत्र यागु अभिलेख संकलन जुगुदु:! ठुगु संकलन दुगु ताड पत्र मध्ये दक्कसिवय पुलांङ्गु बिक्रम सम्वत् १४११ यागु ख:! रास्ट्रिय अभिलेखालय दुगु ताड-पत्रलय च्व:यातगु स्कन्ध पुराण नांयागु ग्रन्थ पुलांगु खन्ह्ये दसां २३४ चैत्रशुक्ल द्वादस्याम समाप्त ढका च्व:या तगु जुया तिथिमिति छुन्ह्ये सिह्ये मदत:!
ख) नेपालि भों
रास्ट्रिय अभिलेखालय दुगु लिच्छवी कालिन आख:दुगु कारन्दब्युह सूत्र नांयागु नेपालि भोंतय च्व:यातगु ठ्यासफू: अध्ययन याय्यवले उगु सफू: ईस्वी सम्वत् या न्हापांगु सताब्दी निस्यें गुंगुगु सताव्दी खंन्ह्येदु ! ठुगु हिसाबन स्वयेबले नेपालय भोंयागु चलन दोछिं मयाक्क न्ह्यो निश्ये जुयावया च्वोंगु खन्ह्ये दयावल !
ग) हरितालिका पत्र
सिमाखोलां (लोक्ता) दयेकुगु भों यात किलं मनयेक तातुईकेट: हरिताल नांयागु वस्तु छगु प्रकारं ईलिगु ज्यायाना म्हासुगु भों दयेक्येगु भोंयात हरिताल पत्र धाई ! लखय घुलय मजुईगु प्राकृतिक तवर्ण दईगु म्हासुगु चि:यागु ढिक्का यात हरिताल धाई! ठुगु प्रकारं दयेकातगु ठ्यासफू: गाक्कं चलनचल्ती वगु खन्ह्येदु!
घ) निल पत्र
हरिताल थ्येंतुं हेंग्वाचुँ व मेगु वन्चुगु वस्तु तया लोक्ता सिमाखोलां दयेकुगु भों पत्र पत्र (वोवो) टिका दयेकातगु वन्चुगु भोंतय सुद्ध लुं व वो यागु मसिन् सफू: च्व:येगु ज्या बौद्ध धर्म ग्रन्थ नं गाक्कं खन्ह्येदु ! स्वनिगलय दुगु अनेक बौद्धविहार गुम्वाय् लूँयागु मसिनं ल्हातं च्व:यातगु ठ्यासफू:त् गुँलाजछी ब्वयेगु चलनदु !  ठुगुझोलय थम्वहीलि दुगु सहश्रप्रज्ञापारमिता (लखतुत: दुगु) च्व:छाय वहजु, दोच्छी मल्याक्क न्ह्यव दयेकुगु ठुगु सफू:या आख: उत्ति ग्यसुलागु छापाथ्येंतुं एकनास अलय उज्जर खन्ह्येदु, हिरण्यवर्ण महाविहारय वरोवर लुंयागु मसिन् ल्ह्यायेगु (भीङ्केगु) ज्याजुगु सिह्येदु:!  
ङ) किताब (सफू:)
च्व:य् न्हथनागु प्राचिन थ्यासफू:त कितावया रूपय मखुस्यें अलग अलग पौ (पत्र) सुकां चिना मा:हना वा सुकां चिना काप:तय पोचिना तगुदुसा, छधिजुईक सफू:या रूपय धासा छापाखाना दुथ्याय ढुंस्येंली न्हुगु तवरण  मा:हना बाईनदिंङग यायेगु चलन वगु जुल !
विलंम्पौ, विलम्पु, पौभा, पटचित्र
ताहाकगु काप:तय किपा दयेका कोस्सं वाख च्व:येगु नं चलन द्वोछिं मयाक्क न्ह्यव निस्स्यें वगु खन्ह्येदु! गुँला जछी बाहा वही पत्तिकं ठ्न्ज्यागु विलम्पु ब्वयगु चलन अझन् दनी ! बिक्रमशील महाविहार थम्वहिं तँगु (भगवान बहाल) पुरातात्विक महत्व दुगु पुलाङगु विलंम्पौ जर्मनीयागु छगु मयुजियम दुगु तथ्य उगु म्युजियमं ईस्वी सम्वत् १९७५ सं छ्गु सफू: पिदंङगु न्ह्यथने वह:जु ! अठ्येन् वरोवर  पुरातात्विक महत्व दुगु ठ्यासफू:, पौभा, विलंम्पौ व द्योयागु मुर्तित् वरोबर बिस्वबजारय लिलामी जुयाच्वोंगुनं पत्रपत्रिकाय न्यन्येदु:!
अंग्रेज लिस्ये सन्धि जुया स्वनिगलय राजदुतावास वय धुंका वपिं आग्रेज तयेसं गाक्कं पुरातात्विक महत्व दुगु द्योयागु मूर्ति, ताड पत्र, लुं व वो यागु मसिँ च्व:यातगु ठ्यासफू: व विलंम्पौ आदि युरोप ल्ह्यया यन्कुगु खन्ह्ये दु:!
क्याम्ब्रिज बिस्वविद्यालय यागु म्युजियमय् दोछी न्हव ने. सं. १३५ (ईस्वी सम्वत् १०१५) सं लुंयागु मसिनं च्व:यातगु अस्तसहश्र प्रज्ञापारमिता नांयागु ठ्या-सफू आतक्क लुयावगु दक्कसिब्ये पुलांगु ठ्यासफू धाह्येमा!